De Tsjechische priester en hoogleraar Tomas Halik is een fenomeen en een hype. Onlangs verscheen van zijn hand Omdat God ernaar verlangt mens te zijn, een dun, maar fraai geïllustreerd boekje waarin twee overwegingen bij Kerst en Pasen van Haliks hand zijn opgenomen, voorzien van een voorwoord van de voormalige ‘Jonge Theoloog des Vaderlands 2021-2022’ Tabitha van Krimpen. Het boekje is verluchtigd met reproducties van religieuze kunstwerken. En dat geheel op luxe, glimmend papier, bedoeld om cadeau te geven.
Wat is de centrale boodschap van Halik? Een poging tot een samenvatting:
Wij willen vaak als God zijn, terwijl we met Kerst juist vieren dat God mens wilde zijn, zich ontledigd heeft en in de gestalte van een machteloos kind tot ons gekomen is: ‘Ons mens-zijn is de heilige grond waarop God ons ontmoet’ (14).
Mens-zijn kunnen we dus ‘op een dankbare en verantwoordelijke wijze als gave en roeping’ aanvaarden (17). Mens-zijn is iets groots, dat is wat Kerst ons leert. Bovendien leert Kerst ons dat God en mens bij elkaar horen als hol en bol. Maar naast groots is het menselijk leven ook broos en kwetsbaar. Dat heeft de coronaperiode ons laten zien: het is niet goed dat de mens alleen is.
God is hoorbaar ‘in de zachte adem van menselijk mededogen, in uitingen van solidaire hulp’ (22). God is in onvoorwaardelijke liefde te vinden. Mens-zijn is dus iets groots, en dus heeft God het niet nodig om de mens kleiner te maken. Alleen kleingelovigen menen dat ze mensen moeten kleineren om God te verhogen. De enige manier waarop God de mens klein maakt, is door zelfverkleining te tonen: ‘door in liefde boven zichzelf uit te stijgen, een vrij naar buiten treden van het Ik naar het Jij’ (26), zoals God zelf in zijn Zoon Jezus deed en ons zo heeft voorgedaan.
‘Ik geef toe dat verschillende vormen van kerk-zijn mij al lange tijd doen denken aan koele, schitterende graven van een dode God’
In zijn beschouwingen bij Pasen begint Halik bij de stilte en leegte van de kerken ten tijde van de coronapandemie. Halik vraagt zich af of we niet een blik in de toekomst hebben geworpen, ‘waar kerken, kloosters en seminaries leeglopen en er steeds meer gesloten worden’ (39). Maar de lege kerken lieten ook een toekomst zien die zal ontstaan ‘als de kerken niet serieus proberen het christelijk geloof in een heel andere vorm aan de wereld te presenteren’ (39). De kerk heeft daarom volgens Halik een ‘reformatie’ nodig.
De lege kerken deden Halik ook denken aan de tekst van Nietzsche waarin de ‘dwaze mens’ het Requiem aeternam Deo te zingen: ‘Ik geef toe dat verschillende vormen van kerk-zijn mij al lange tijd doen denken aan koele, schitterende graven van een dode God’ (44).
In de kerk is God niet meer te zoeken. Halik meent dat de wereld van de ‘zoekers’, gelovigen en ongelovigen die dorsten naar zingeving ‘het Galilea van onze tijd is. Daar moeten we heen om de God te zoeken die door de dood is heengegaan’ (47).
Halik klinkt bij vlagen als een liberale of zelfs post-theïstische theoloog: ‘We moeten onze bestaande voorstellingen van Christus loslaten’, schrijft hij, ‘De opgestane is door de ervaring van de dood immers radicaal veranderd’ (51). Christus moeten we vooral zoeken onder de zoekers. En dat vraagt om een nieuwe opvatting over de kerk: ‘de tijd is gekomen voor een bredere en diepere oecumene, voor een moediger “zoeken naar God in alle dingen”’ (55). Immers, Pasen leert ons dat we de Levende niet bij de doden moeten zoeken.
Tot zover de samenvatting, die eigenlijk bij een boekje als dit ongepast is. Maar hoe dun ook, deze samenvatting doet geen recht aan de rijkdom van de tekst zelf. Want in zijn gelaagde formuleringen klinken ideeën door die eeuwenoud zijn. Halik is een zeer belezen man, een diepe denker, die ik – toegeven – zeer interessant vind. Hij lijkt wars van hokjesdenken en zijn ideeën over Christus die buiten de kerkmuren gezocht moet worden juist in de wereld van de zinzoekers klinken liberaal.
Pasen leert ons dat we de Levende niet bij de doden moeten zoeken.
En toch schuurt het soms ook.
Zoals wanneer hij schrijft: ‘Uit naam van dit kerstgeloof zeggen we dat niemand in de wereld mag worden gediscrimineerd, of het nu is om zijn afkomst, godsdienst, politieke opvattingen of nationaliteit’ (17). Waar zijn hier de transgenders, de homo’s of de lesbiennes? Mogen zij wél gediscrimineerd worden? Waarom hen niet noemen? Het schuurt.
Of wanneer Halik een paar regels verder schrijft: ‘Het menselijk leven is heilig. Alle leven, ook in zijn teerste vorm, ook het leven dat nog in de moederschoot verborgen ligt’ (17). Neemt hij hier, in dat kleine zinnetje, impliciet stelling tegen abortus? Wat hij schrijft lijkt zo inclusief en open. Maar hoever gaat die inclusiviteit en openheid? Wat sluit hij in en wat – impliciet – toch buiten?
Dit boekje bevat geen theologische traktaten, dus laat ik er niet teveel achter zoeken. Dit zijn teksten om in deze dagen voor Kerst te lezen en te overdenken, om ze vervolgens een paar maanden later, bij Pasen, nog eens ter hand te nemen.
Of zoals Tabitha van Krimpen schrijft: ‘Halik schrijft scherp, existentieel, actueel en dicht bij menselijke ervaringen. Het boek bemoedigt en inspireert, en ik hoop dat het jou ook mag bemoedigen!’ (9). Zo is het.
Omdat God ernaar verlangt mens te zijn: Overwegingen bij Kerst en Pasen
Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers, 2022
64 pp. ISBN 9789043538732. Hardback. € 14,99
Vind je mijn blogs de moeite waard? Zo ja, zou je dan misschien een kleine bijdrage willen overwegen?
Mijn weblog bestaat al sinds 2005. Met veel plezier schrijf ik in mijn eigen tijd en op eigen kosten recensies en andere blogbijdragen. Echter, de kosten van o.a. webhosting lopen ieder jaar verder op. Donaties stellen me in staat om content te plaatsen en nieuwe initiatieven te ontwikkelen.
Mocht je willen doneren, dan kan dat hier: https://tasmedes.nl/doneren/
Alvast ontzettend bedankt voor je steun!
– – Taede Smedes
“Waar zijn hier de transgenders, de homo’s of de lesbiennes? Mogen zij wél gediscrimineerd worden? Waarom hen niet noemen? Het schuurt.”
Halik is een rooms-katholiek priester; is tegen het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht.
Hij is ook opgeleid aan de Pauselijke Universiteit van Lateranen…
Misschien wil ie wel paus worden.