Herman van Praag: God en Psyche

Recensie van Herman M. van Praag, God en Psyche – de redelijkheid van het geloven: Visies van een jood. Amsterdam: Boom 2008. ISBN 9789085063919. € 32,50.

Herman van Praag is emeritus hoogleraar psychiatrie aan de universiteiten van Groningen, Utrecht, Maastricht en het Albert Einstein College of Medicine in New York. In dit boek, opgebouwd uit een aantal betrekkelijk los van elkaar staande essays, behandelt Van Praag een drietal thema’s: normaliteit en abnormaliteit van religieus geloof, de verhouding van religieus geloof en rede, en de vraag naar de relatie tussen religieus geloof en het ontstaan van psychische stoornissen.

Zo schrijft hij over de grenzen tussen normaal en abnormaal religieus gedrag (een zeer helder hoofdstuk, waarin hij bovendien helder maakt hoezeer ‘evangeliserend’ atheïsme overeenkomt met fundamentalistisch geloof), de houdbaarheid van reductionistische neurowetenschappelijke verklaringen van religie, de vraag evolutie of intelligent design, en geeft hij een aantal psychologische gevalsbeschrijvingen van Koning Saul, Job, en Flavius Josephus. In het hoofdstuk over evolutie of ID gaat hij mee met de ID-beweging en geeft hij kritiek op de evolutietheorie. Dit hoofdstuk is het zwakste van het boek, mede omdat hieruit duidelijk wordt dat de evolutiebiologie niet Van Praags expertisegebied is. Jammer.

Ten slotte gaat hij in op een aantal raakvlakken tussen psychiatrie, Bijbel, depressie, en jodendom. Religie kan een bron zijn voor psychische stoornissen, maar Van Praag laat ook verrassend zien dat psychische stoornissen de persoon kunnen verrijken. Dat religie zelf een psychische stoornis is, wordt door Van Praag resoluut ontluisterd.

De opbouw en structuur van het boek is niet erg helder; uit de inhoudsopgave kun je amper wijs worden. Dit komt ook omdat Van Praag allerlei uitstapjes maakt in de vorm van excursen, die op zichzelf zeer interessant zijn (zo gaat hij bijvoorbeeld in op de vraag naar het beeld van de wrede God uit de Bijbel en kijkt hij naar voorbeelden van psychotisch gedrag in de Bijbel), maar die het boek wel erg versnipperen.

Verder staan er veel woorden op een bladzij en is het boek vrij klein gedrukt. Van Praag gebruikt af en toe archaïsche taal. Niettemin vond ik dit een buitengewoon spannend en origineel boek vol stimulerende gedachten en ideeën van een joodse denker. Mijn eigen exemplaar zit al vol met plakkertjes en potloodstrepen. Bovendien is dit een van de zeer weinige boeken over geloof en sociale wetenschap. Ondanks de kritiek dus zeker een aanrader. Inclusief index.