Jan Dirk Snel postte onlangs op Twitter deze tekst: ‘Dat er voor je leven geschiedenis bestond, soit. Maar dat die tijdens je eigen leven gewoon doorging, ik vind dat nog altijd onbegrijpelijk.’ Een mooie, filosofische gedachte, die me aan het denken zette.
Ik reageerde op Facebook: ‘Sterker nog, dat je zelf ineens deel uitmaakt van die geschiedenis en de loop van die geschiedenis, op hoe klein niveau ook, zelf mede bepaalt, dat is misschien nog veel onbegrijpelijker. Maar de grootste vraag blijft natuurlijk: hoeveel van die geschiedenis zal bewaard blijven? Als de mens ooit verdwijnt, wie herinnert zich dan nog de geschiedenis van die mensheid?’
Tsja, als de mensheid ooit uitsterft, of zichzelf uitroeit, waar blijft dan de geschiedenis? Wie zal zich de mens herinneren?
Later bedacht ik me nog iets anders. Wat moet er gebeuren voordat iemand een dergelijk besef van haar of zijn mogelijke rol in de geschiedenis krijgt? Wanneer ontstaat eigenlijk dat bewustzijn dat je zelf deel uitmaakt van de geschiedenis?
En wanneer begint iemand actief deel te nemen aan het vormgeven van de geschiedenis? Als iemand volwassen wordt? Dat hoeft niet. Ik denk dan even aan Tijn, dat jongetje van zes dat aan een ongeneeslijke ziekte leed en eind december 2016 een actie voor 3FM Serious Request opstartte, waar een enorme respons op kwam: heel Nederland ging nagels lakken om geld op te halen voor Serious Request.
Een jongetje van zes maakte geschiedenis, maakte mensen bewust van iets waarvan ze zich daarvoor niet bewust waren, deed iets wat toch de gang van de werkelijkheid even verlegde.
Sommige mensen, die het aan de zijlijn gevolgd hebben, zullen wellicht schouderophalend concluderen dat de tijd zal leren of de geschiedenis hierdoor veranderd is. Misschien is iedereen over tien jaar Tijn vergeten. Dat is de cynische reactie (ofschoon sommigen misschien zullen beweren dat dit geen cynisme is maar realisme).
Duidelijk is dat Tijn heel veel mensen met zijn actie – nee, sterker nog, met zijn zijn, met hoe hij was, ziek en al – geraakt heeft, misschien sommigen op een pad heeft gezet dat uiteindelijk – misschien, wie weet, ooit – enorme impact zal hebben.
Wanneer werd ik mij er eigenlijk van bewust dat ikzelf deelneem aan de geschiedenis? Ik weet het niet. Ik denk er om eerlijk gezegd nooit zo bij na. En misschien is dat wel fout.
Wie weet heb ik met één van mijn acties ook wel iemand geraakt en op een spoor gezet. Dit is wel de manier waarop ik nu in het leven sta, en waarom ik al die dingen doe die ik nu doe. Ik hoop mensen aan het denken te zetten, door wie ik ben, door mijn woorden, door mijn boeken en artikelen, ja zelfs door de verder tamelijk onbeduidende boekrecensies die ik schrijf. Ik hoop…
Hoe klein het ook is wat ik doe, ik hoop dat ik bij een ander iets teweeg kan brengen, waardoor die iets anders over de zaken gaat denken of iets anders in het leven komt te staan. Ik zal in de meeste gevallen nooit weten of dit gelukt is. Veranderingen voltrekken zich in stilte.
‘Verander een leven en je begint de wereld te veranderen’, zo stelt Jonathan Sacks in Een gebroken wereld heel maken.
Verschillen de geschiedenissen van mensen die iets ‘veranderd’ hebben wezenlijk van mensen die niets veranderd hebben? En mensen kunnen ook voor zichzelf grote veranderingen meemaken die nou niet meteen tot de geschiedenis worden gerekend. Maar op de een of andere manier is iedereen toch deel van de geschiedenis. Constantijn mag dan de kerk de ruimte hebben gegeven, maar menigeen denkt dat die verandering toch wel gekomen was omdat steeds meer mensen christen werden in die tijd. De geschiedenis is dan een bundeling van wat bij een groot aantal individuen gebeurt. Als Constantijn de slag om de Milvische Brug verloren had, was het christendom evengoed wel groot geworden.
Toch fascineren dit soort omslagen mij wel. Stel dat Hilary Clinton net iets meer stemmen had gekregen dan Trump? Stel dat de aanslag op Hitler geslaagd was? Stel dat Lenin geen Duitse steun had gehad? Stel dat Pilatus geweigerd had Jezus te veroordelen?