Over de legendarische filosoof Plato (428/427 of 424/423 – 348/347 v.Chr.) is al zoveel geschreven, kun je daar nog iets interessants aan toevoegen? Het lijkt onmogelijk, maar het kan toch, zo blijkt uit het boek De mythen van Plato: Verhalen voor alle tijden van Bert van den Berg en Hugo Koning, beide als docent verbonden aan de Universiteit Leiden. Zij verzamelden verschillende mythen die in het werk van Plato te vinden zijn en maakten daar een smakelijk geheel van.
Zoveel experts, zoveel opvattingen bestaan er van wat ‘mythen’ eigenlijk zijn. Van den Berg en Koning liggen er niet zo wakker van. Mythen proberen te verklaren of een oorsprong te vertellen, ze zijn een manier ‘om existentiële angsten te bezweren en het welbevinden te vergroten’ (10), ze zijn naast verklarend ook ‘sanctionerend: ze rechtvaardigen een bepaalde sociale of politieke situatie omdat die in een grijs verleden zo bepaald is’ (10) en ze brengen kennis over van wat we de condition humaine noemen. In mythen liggen culturele waarden besloten, die in mythologische verhalen worden verteld en uitgedragen mede om andere opvattingen te bestrijden.
Plato moest niet veel hebben van mythen en toch vertelt hij ze, stellen Van den Berg en Koning. Hij gebruikt de mythe als een soort retorische strategie om de lezer te overtuigen. Argwanend als hij is over het waarheidsgehalte van mythen, probeert Plato niettemin de lezer via de mythe te verleiden om iets nieuws aan te nemen of de lezer van een bepaald inzicht te overtuigen, in het besef dat argumenten vooral scepsis en argwaan zouden opwekken.
En zo zijn er in Plato’s werk toch talloze mythen te vinden, die verzameld zijn in dit boek. De mythen van Plato begint met de mythe van de ‘nobele leugen’, die volgens Van den Berg en Koning verraadt dat Plato de kracht van verhalen wel degelijk erkende. Uiteraard ontbreekt ook de beroemde mythe van de grot niet, die Plato’s idee van filosofisch inzicht illustreert en inzicht geeft in zijn wereldbeeld van de Ideeën. In het daarop volgende essay koppelen Van den Berg en Koning dat aan films als The Truman Show en The Matrix, evenals aan filosofische essays van Nozick, Gilbert Harman en René ten Bos.
Atlantis is vermoedelijk ook uit de dikke duim van Plato afkomstig. Iedereen kent Atlantis, maar ik vermoed dat slechts weinigen het oorspronkelijke verhaal gelezen hebben, dat dus vermoedelijk bij Plato vandaan komt (in de Timaeus en de Critias). Van den Berg en Koning vertaalden Plato’s (nooit afgemaakte) Atlantis-teksten en beschrijven in het aansluitende essay hoeveel impact dat op de Westerse ideeëngeschiedenis heeft gehad.
Andere opgenomen mythen vertellen over moraal, over de kracht van liefde (met de kostelijke mythe van de ‘bolletjesmensen’ en prikkelende commentaren op de homoseksualiteit en ‘jongensliefde’ uit Plato’s tijd), het ontstaan van het schrift en ten slotte, hoe kan het ook anders, over de ‘samenstelling’ en onsterfelijkheid van de ziel.
Het boek is helder ingedeeld. Na een of meerdere teksten van Plato laten Van den Berg en Koning iedere keer een essay van hun hand volgen waarin de mythe wordt uitgelegd en waarin met name de Wirkungsgeschichte van de betreffende mythe of de daarin vervatte ideeën wordt beschreven.
De vertalingen van Plato’s teksten zijn van de hand van Van den Berg en Koning zelf, en je zou wensen dat ze het hele werk van Plato vertalen, in zulk modern en aansprekend Nederlands. Het zijn eeuwenoude teksten, maar wat ik vooral vervreemdend vond aan dit boek was hoe ongelooflijk modern de teksten aandoen. Daarmee kan dit een boek vermoedelijk ook prima dienst doen op middelbare scholen, zowel in de lessen Grieks als in lessen Filosofie.
Waarmee ik maar wil zeggen dat dit boek lang niet alleen voor vakfilosofen of ‘grecofielen’ interessant is. Wie wil weten waar belangrijke ideeën uit onze Westerse cultuur vandaan komen, vindt in dit boek een Fundgrube aan inspiratie. En dan heeft uitgeverij Damon – een bescheiden uitgeverij maar met een indrukwekkende portfolio – er ook nog eens een fraai ingebonden lees- en bewaarboek (met leeslint) van gemaakt. Hier zouden andere uitgeverijen een voorbeeld aan mogen nemen.
De mythen van Plato: Verhalen voor alle tijden
Eindhoven: Uitgeverij Damon, 2022
208 pp. ISBN 9789463403214. Hardback. € 24,90
Vind je mijn blogs de moeite waard? Zo ja, zou je dan misschien een kleine bijdrage willen overwegen?
Mijn weblog bestaat al sinds 2005. Met veel plezier schrijf ik in mijn eigen tijd en op eigen kosten recensies en andere blogbijdragen. Echter, de kosten van o.a. webhosting lopen ieder jaar verder op. Donaties stellen me in staat om content te plaatsen en nieuwe initiatieven te ontwikkelen.
Mocht je willen doneren, dan kan dat hier: https://tasmedes.nl/doneren/
Alvast ontzettend bedankt voor je steun!
– – Taede Smedes