Stuart Firestein: Onwetendheid is de drijfveer van de wetenschap (boekbespreking)

Aan de Amerikaanse Columbia University doceert neurowetenschapper Firestein een college over onwetendheid, dat nogal succesvol schijnt te zijn. Hij nodigt andere wetenschappers uit om aan studenten te komen uitleggen wat hun d-drijfveren zijn en vooral welke vragen hen boeien. Dit boek is daarvan een spin-off. Is het de moeite van het lezen waard?

Wetenschap gaat in de ogen van velen om het vergaren van kennis. En dat betekent in de ogen van de meeste mensen: zoeken naar antwoorden en het verzamelen van feiten. Firestein voert in dit boek een vurig pleidooi om onwetendheid als de grote drijfveer van wetenschap en vooral van wetenschappers op te vatten, want: “Wetenschapper zijn vereist vertrouwen in onzekerheid, plezier in het mysterie en het leren cultiveren van twijfels” (29).

Onwetendheid is niet hetzelfde als naïviteit of onnozelheid. Onwetendheid is het vermogen om goede vragen te stellen, want: “Vragen zijn groter dan antwoorden. Een goede vraag kan gelaagde antwoorden oproepen, inspireren tot tientallen jaren van zoeken naar oplossingen, hele nieuwe onderzoeksterreinen genereren en veranderingen in vastgeroest denken teweegbrengen. Antwoorden daarentegen beëindigen het proces vaak” (22). Het gaat dus om de aanzet tot een dynamiek, en die aanzet is cruciaal, de uitkomst van onderzoek is van ondergeschikt belang. (Sterker nog: Firestein laat zien hoe wetenschappers soms zelfs überhaupt de interesse in hun onderzoek verliezen, op het moment dat duidelijk wordt wat het antwoord op de oorspronkelijke onderzoeksvraag is.)

Firesteins boek bestaat uit twee delen. Eerst een theoretisch deel, waarin wordt beschreven om wat voor onwetendheid het gaat. Het is erg jammer dat dit deel tamelijk ongestructureerd geschreven is. Je moet vooral tussen de regels door lezen om erachter te komen wat Firestein nu eigenlijk met onwetendheid wil aanduiden. Het gaat hem duidelijk om het aanleren van een houding. Maar of er nu (in vertaling) 108 pagina’s nodig waren om dat zo omslachtig uit te leggen…

Het tweede deel is veel meer de moeite waard. Het is een interessante uiteenzetting van vier praktijkgevallen waarin onwetendheid de hoofdrol speelt: het onderzoek naar hogere mentale functies bij dieren; vragen naar de aard en structuur van het heelal (inclusief unificatietheorieën); vragen in de neurowetenschappen over bijv. het vormen van herinneringen; en ten slotte het autobiografische verhaal van Firestein zelf, dus de manier waarop hij vanuit de toneelwereld de neurowetenschap in is gerold. Uit deze vier praktijkgevallen wordt wel duidelijk wat de juiste houding van een echte wetenschapper is.

Al met al ben ik persoonlijk wat ambivalent over het boek. Toen de Engelse editie een paar jaar geleden uitkwam, werd het boek lovend besproken. Maar ik vind toch, ondanks de bijna 200 bladzijden tekst, de inhoud wat magertjes, ofschoon Firestein wat mij betreft de kern van waar wetenschap om draait uitstekend getroffen heeft. Het had wel wat filosofisch doorwrochter gemogen, wat mij betreft.

Niettemin, een laagdrempelig geschreven boek, zonder al te veel vaktaal, dat interessant is voor een breed publiek – en dat uiteraard verplichte kost is voor beginnende studenten in bijv. natuurwetenschappen.

Stuart Firestein, Onwetendheid als drijfveer van de wetenschap.
Amsterdam: Uitgeverij Veen Media 2014
Paperback, 228 pp., ISBN 9789085714446
19,99 euro

(Bron illustratie: http://www.bol.com/nl/p/onwetendheid-als-drijfveer-van-de-wetenschap/9200000021947365/)