Onlangs was hij nog in het nieuws: Spinoza, de grote Nederlandse Verlichtingsfilosoof. Hij zou uit het VWO-examenthema ‘Rede en religie’ zijn geweerd vanwege zijn ketterse ideeën, zo werd althans in NRC Handelsblad gesuggereerd. En inderdaad, ook Jonathan Israel heeft in verschillende boeken laten zien dat Spinoza door orthodoxe gelovigen als een gevaarlijke denker werd beschouwd.
In zijn boek Spinoza: Uit zijn gelijkenissen en voorbeelden (Amsterdam: Wereldbibliotheek 2007, ISBN 9789028421943; € 14,50) laat de theoloog Jan Knol zien hoe ongenuanceerd dat beeld is. Aan de hand van gelijkenissen en fragmenten uit Spinoza’s eigen werk laat Knol eenvoudig, humoristisch en zeer aansprekend zin hoe Spinoza dacht over God en het ontstaan van godsdienst, het universum, de verhouding van lichaam en geest, de vrije wil, de elementen van menselijke kennis en de staat. Heel het denken van Spinoza draait om God, die in alle dingen is en waaruit alle dingen voortkomen. Geloof en wetenschap zijn bij Spinoza hetzelfde. Einstein putte hieruit inspiratie.
Spinoza, zo blijkt, is een netwerkdenker: alles is met alles verbonden. Het heelal is een eenheid-in-verscheidenheid. God is de substantie waaruit heel de werkelijkheid bestaat, en die een materieel en een geestelijk aspect heeft. Tegelijkertijd wordt duidelijk dat Spinoza ook een determinist was met fatalistische trekken. Dit boek zet aan tot discussie en smaakt naar meer.
Alle fragmenten zijn voorzien van bronvermelding, zodat ze in Spinoza’s werken teruggezocht kunnen worden. Knol geeft tevens een kleine schets van Spinoza’s leven en in een fictieve samenspraak van Spinoza en Jezus maakt hij contrasten en overeenkomsten tussen Spinoza’s denken en het christendom goed helder. Ook laat hij zien dat voor Spinoza zijn filosofie en zijn ascetische levenshouding niet van elkaar te scheiden zijn.
Dit uitermate boeiende boek is geschikt als inleiding in Spinoza’s filosofie voor een zeer breed lezerspubliek. Bovendien kan het de komende jaren goed dienst doen op VWO-scholen om de leemtes op te vullen bij de filosofielessen ‘Rede en religie’.
Jan Knol schreef eerder het boekje En je zult spinazie eten: Aan tafel bij Spinoza, filosoof van de blijvende blijdschap (Amsterdam: Wereldbibliotheek 2006; ISBN 9028420967, € 12,50).
Aantal linkjes naar Spinoza op het web:
http://www.friesian.com/spinoza.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza
“God is de substantie waaruit heel de werkelijkheid bestaat”.
Het is toch niet raar, dat gelovigen dit een nogal gevaarlijke opvatting vonden (en vinden, blijkbaar)? Materialistisch atheisme met een godsdienstig vernisje. Feit is toch wel, dat Spinoza in zijn eigen tijd, en ook daarna, veel agressie heeft opgeroepen.
Taede, hoe staat het met je boek over de recente discussie rond geloof, wetenschap en ID?