Verschillende auteurs hebben het thema van “geloof en wetenschap” in romans proberen te verpakken, met wisselend succes. Het is een lastig thema, omdat het zo abstract is.
Het mag dan ook gerust en mijlpaal genoemd worden dat de christelijke kinderboekenschrijfster Corien Oranje erin is geslaagd om met fysicus Cees Dekker een kinderboek te schrijven over deze problematiek.
En weet je wat? Het is een heel goed boek geworden!
Ik geef toe: ik was in eerste instantie tamelijk kritisch toen ik hoorde dat Cees Dekker met Corien Oranje een boek ging schrijven. Een kinderboek nog wel. Over schepping en evolutie. Ze presenteerden het boek onlangs op de Evangelische Hogeschool, en direct werd er vanuit orthodox-christelijke hoek tamelijk zuur op het boek gereageerd. Dat maakte me nieuwsgierig. Een paar dagen geleden stuurde de uitgever mij een recensie-exemplaar toe. Toen moest ik wel.
Meteoriet
Ook mijn acht- (bijna negen-)jarige dochtertje Leonie las het boek. Leonie is erg geïnteresseerd in sterrenkundige onderwerpen en wetenschap in het algemeen. Net als ik las zij het boek in een mum van tijd uit, en ze schreef de volgende samenvatting:
Het boek gaat over een jongen die Tycho heet. Hij zit op de [christelijke] Regenboogschool als er plotseling een meteoriet op het fietsenhok valt. Dan komt Tycho’s oom Jeroen [een hoogleraar astronomie] op bezoek op school en vertelt over de oerknal en over het heelal. Daarna komt de moeder van een van de kinderen. Zij zegt dat God alles heeft gemaakt. En omdat het niet in de Bijbel staat, zegt ze dat de evolutietheorie niet klopt. Dan gaat de klas op kamp. Ze gaan naar een museum [Naturalis] en leren dingen over de evolutietheorie.
Tycho is de “topnerd” uit het boek, hij is geïnteresseerd in wetenschap, maar gelooft (net als zijn oom Jeroen) ook in God. Het leuke is dat hij aanvankelijk geen enkel probleem ziet met zijn geloof en de wetenschap. Zijn default-positie is dus die van harmonie tussen geloof en wetenschap. Totdat de moeder van een medeleerling er een probleem van maakt door te zeggen dat het ontstaan van het heelal en van het leven op aarde is gegaan zoals de Bijbel beschrijft. Zij zegt dat je moet kiezen: of de Bijbel, of de wetenschap. Dat brengt Tycho in verwarring. Tycho gaat dan, gestimuleerd door zijn oom Jeroen en samen met zijn klas, zelf op onderzoek uit om te ontdekken hoe het zit.
Hilarisch
Dat alles had een heel prekerig of zelfs uitleggerig boek kunnen opleveren, maar dat is absoluut niet het geval. Sterker nog, het is tamelijk hilarisch. Ik ben regelmatig hardop in lachen uitgebarsten, omdat Oranje (ik neem aan dat zij het grootste deel van de vertelling voor haar rekening heeft genomen, en Dekker vooral het wetenschappelijk gehalte) erg beeldend en soms zelfs slapstick-achtig schrijft. Het boek leest als een trein, ook voor een volwassene.
Zelf onderzoeken
Het is daarbij van meet af aan duidelijk dat creationisme niet serieus te nemen valt. Creationisme wordt in het boek redelijk goed uitgelegd. De moeder die het creationisme naar voren brengt wordt daarbij wel een klein beetje als een muts neergezet, maar toch waken de schrijvers ervoor creationisme belachelijk te maken (en zo dus bepaalde ouders of kinderen voor het hoofd te stoten). Maar nergens wordt creationisme als een serieus alternatief voorgesteld.
Het knappe daaraan is dat nergens simpelweg wordt gesteld dat creationisme onzin is, maar dat kinderen al lezend worden uitgedaagd om zelf, kritisch te checken hoe het nu zit met de evolutietheorie. De basispremisse daarbij is dat geloof en wetenschap elkaar niet in de weg zitten, als je de zaken maar goed onderzoekt. Lijkt me uitstekend! Ook als kinderen misschien zelf nog niet helemaal van de hoed en de rand weten, dan legt dit boek wellicht een zaadje, een idee dat blijft hangen en dat later vruchtbaar blijkt.
Zo zei Leonie na afloop van het boek:
Ik denk dat ik het wel met oom Jeroen eens ben. Ik zie ook geen probleem tussen God en evolutie. Ik geloof in God én dat de oerknal heeft plaatsgevonden en dat de evolutietheorie klopt. Misschien dat God wel achter de oerknal zit.
Mission accomplished, zou ik zeggen. Je kunt uiteraard veel genuanceerder over God en over wetenschap en over de verhouding tussen beide denken, maar dat is iets voor later. Ieder kind moet zich dat denken helemaal eigen maken. Het gaat er echter om met welk uitgangspunt je start. Ik denk dat het idee dat geloof en wetenschap elkaar niet bijten, een prima uitgangspunt is om zelf over dit soort zaken na te denken.
Het geloof in God ligt er in het boek overigens niet teveel bovenop. Alles blijft tamelijk neutraal en de auteurs houden het allemaal lekker luchtig. De wetenschappelijke intermezzo’s en weetjes zijn verrukkelijk, de auteurs zijn erin geslaagd om verrassende weetjes naar boven te krijgen en wetenschappelijke concepten met behulp van voorstelbare ideeën helder te krijgen. Erg knap!
Kleinigheden
Er zijn wel kleinigheden op te merken. Zo is Tycho in het boek tijdens het kamp in Drenthe (in de buurt van Westerbork) via zijn mobieltje druk met zijn oom aan het mailen en Whatsappen. Heel modern. Maar wie ooit in de omstreken van Westerbork op vakantie is geweest, weet dat je er met je mobiel vrijwel geen bereik hebt. En dan is er dat gedoe om dode dieren te vinden (ik ga niet zeggen waarom), wat een leuke spanningsopbouw geeft aan het boek, die helaas uiteindelijk toch een beetje als een lekke band leegloopt (was daar nou echt geen leuke draai aan te geven?). En de meteorietinslag in het begin van het boek wordt ronduit spectaculair beschreven, maar speelt verder in het boek geen enkele rol meer. Het was leuk geweest als daar aan het einde nog een draai aan gegeven was, die wellicht een eventueel vervolg open had gelaten (een leuke cliffhanger met buitenaards leven bijvoorbeeld). Maar nogmaals, dit zijn kleinigheden. Ik heb voluit genoten van het boek.
“Superleuk”
Ook Leonie schreef:
Ik vond het boek superleuk omdat er heel veel te leren valt. Bijvoorbeeld over de evolutietheorie. Ik vond het boek ook grappig, omdat er grappige dingen gebeuren, zoals een wolf nadoen. Ik vind dat kinderen die van wetenschap houden dit boek echt moeten lezen, het is superleuk.
Nou, wat wil je nog meer? Prachtig uitgevoerd, met harde kaft, en ook visueel is dit boek een feestje (hoewel vreemd genoeg nergens vermeld wordt wie de illustraties heeft verzorgd), en voor een hele mooie cadeauprijs. Het viel me op dat in veel gewone boekwinkels het boek niet ligt. Wellicht vanuit het idee dat dit boek niet-christelijke kinderen niet zal aanspreken. Ik denk dat dit een verkeerd idee is. Dit wordt ook bevestigd door wetenschapsjournalisten als bijv. Martijn van Calmthout en Ionica Smeets, die zich uiterst positief over het boek uitlieten.
Ik denk dat dit boek het perfecte cadeau is voor álle nieuwsgierige kinderen en volwassenen, zo net op de valreep van de Kinderboekenweek.
Ik hoop oprecht dat dit topboek over topnerd Tycho een bestseller wordt. En dat het veel kinderen mag inspireren!
Corien Oranje & Cees Dekker, Het geheime logboek van topnerd Tycho
Heerenveen: Columbus/Jongbloed, 2015. Hardcover, 152 pagina’s.
ISBN 9789085432852. Prijs 12,50 euro.
P.S. bij navraag blijken de illustraties gemaakt te zijn door Marcel Flier.
“Leonie is erg geïnteresseerd in sterrenkundige onderwerpen en wetenschap in het algemeen”
Er is hoop ! 🙂
Taede, maar welke visie wordt de lezen dan wel voorgehouden -in concreto- in het boek? Creationisme is een vergissing: maar welk antwoord krijgt men daarvoor in de plaats op de vraag hoe God de wereld en de mens schiep? Of voeren dergelijke vragen te ver voor een dergelijk klein (en vermoedelijk zeer charmant) boekje…
Als volwassene wordt ik eigenlijk ook wel nieuwsgierig…
Ik heb het besteld; waarschijnlijk is er geen aandacht voor de vervolgvragen: hoe zit het met Adam en Eva, de erfzonde, de zondeval en nog een paar van dergelijke zaken, die fundamenteel zijn voor de manier waarop velen (ik ook) geloven. Maar hopelijk zal het gesprek daarover tot stand komen zonder dat mensen als muts worden voorgesteld. 🙂
Zoals dat zo vaak gaat, wordt er alleen maar aangemoedigd om de wetenschap te onderzoeken/ te volgen, maar waar is het pleidooi om de Bijbel te onderzoeken? Wie dat serieus doet, zal ontdekken dat er zoveel tegen evolutie is in te brengen, dat de conclusie alleen maar kan zijn: geloof en evolutie gaan niet samen!
En waar is dan het pleidooi om de Koran, of de Torah te onderzoeken, Arjan van Laar ?
Geen van de heilige boeken is bedoeld als wetenschappelijk werk … of wel soms ?
Beste Taede,
Wat zou u mogelijkerwijs kunnen overtuigen van intelligent ontwerp in de biologie? Wat voor systeem / cascade / moleculaire machinerie et cetera zou er moeten worden ontdekt om u te doen zeggen: “Ja, dit is zó complex dat het niet plausibel is om te geloven dat het zonder interventie van een intelligente agent is ontstaan.”
Het verbaast me dat u zo fel gekant bent tegen welke vorm van intelligent ontwerp dan ook. Het lijkt wel alsof u een soort wrok voelt of een bepaalde aversie koestert tegen elk (mogelijk) voorbeeld van intelligent design dat wordt aangedragen. U zult uiteraard zeggen dat alle voorbeelden van intelligent design geen echte voorbeelden van intelligent design zijn, en dat al die voorbeelden (zoals DNA-reparatie mechanismen, apoptose, seksuele voorplanting) op een puur natuurlijke en evolutionaire wijze verklaard kunnen worden. Uw blogposts wekken bij mij echter de indruk dat u ID op voorhand al afwijst en er ten alle tijde vanuit gaat dat alle vormen van het leven, van de kleinste microben tot het menselijk bewustzijn, hoe dan ook op een natuurlijke en toevallige wijze verklaard kunnen worden. Maar die indruk kan natuurlijk ook aan mijzelf liggen.
Dus nogmaals, wat zou u mogelijkerwijs van ID in de biologie kunnen overtuigen? Het maakt niet uit op welk niveau dat is. Dus dat kan moleculair, cellulair, organisch, paleontologisch et cetera zijn. Moet er een moleculair systeem worden ontdekt waarvan biologen zeggen dat het niet toevallig ontstaan kan zijn? Moeten er menselijke resten onder lagen waar fossielen van dino’s liggen gevonden worden? Ik ben benieuwd 😉
Ik vraag het hier, omdat uw andere blogs over dit onderwerp gesloten zijn (m.b.t. het geven van reacties).
Groet,
Bas
Addendum:
Mijn opmerking over menselijke resten in geologische lagen onder geologische lagen waar dino’s gevonden worden suggereert dat ik doel op creationisme. Het gaat me echter om ID (waar creationisme een onderdeel van is) in het algemeen.
Groet,
Bas
Bas,
Het feit dat iets onbegrijpelijk complex is, is geen argument voor welke theorie dan ook.
Creationisme is vaak genoeg empirisch weerlegd om die als theorie te verwerpen.
Wetenschap berust op het geloof dat ze niet strijdig mag zijn met de realiteit, niet op het a priori geloof dat genesis op een zekere waarheid berust. Geen boek kan vooruit bepalen hoe de wereld in elkaar zit. Als men dat wil weten is het nodig de wereld nauwgezet te bestuderen, pas daarna mogen conclusies getrokken worden en dan nog moet men accepteren dat die door nieuwe waarnemingen weerlegd kunnen worden.
Het kan niet genoeg benadrukt worden dat wat men dan overhoudt kennis is die praktisch niet weerlegd kan worden.
Keer op keer proberen creationisten dit principe aan te vallen en keer op keer staan ze met lege handen en, wat ernstiger is, ze leren daar niets uit.
Wat dat betreft zou je gewoon moeten accepteren dat creationisme heeft gefaald. Als dat een conflict met je geloof oplevert, moet je je geloof aanpassen, want dat berust dan op een aanname die weerlegd is.