Wat kan de BBC toch fantastische documentaires produceren! Wat een verschil met de knulligheid die de Nederlandse publieke omroepen in dat opzicht laten zien. De documentaire Did Darwin Kill God? die afgelopen dinsdagavond op BBC2 werd uitgezonden (en die ik gisteravond pas heb gezien, vandaar mijn late reactie) was to the point en m.i. zeer effectief. De Nederlandse publieke omroepen zouden deze docu moeten aanschaffen en volgende week uitzenden. Hoe eerder hoe beter.
Eindelijk eens een theoloog die gewoon op tv zegt dat creationisme en ID abberraties van het christelijk geloof zijn, onzin, anomalieën – noem maar op. Ze verkwanselen het gedachtegoed van de grondleggers van de christelijke traditie, zoals Augustinus, die volgens theoloog Cunningham, geen enkel probleem met Darwins evolutietheorie zou hebben. Schitterend!
In de documentaire kwam bovendien goed naar voren dat de problemen met de evolutietheorie contextueel bepaald zijn. Zo is creationisme gelinkt aan de Amerikaanse geschiedenis en eugeneticapolitiek van het begin van de 20ste eeuw. En zo is het idee dat God door Darwins evolutietheorie ‘gedood’ zou zijn een typisch Brits idee, dat past in de historische context van discussies over Paleys ontwerper-God. Darwin did kill God, zegt Cunningham halverwege het programma om vervolgens te concluderen: Paley’s God. Grappig dat ik vrijwel exact dezelfde formulering gebruikt heb in mijn God en de menselijke maat.
Nee, evolutietheorie en geloof zijn prima te verenigen. Deze documentaire liet mooi zien dat degenen die beweren dat geloof en evolutie elkaar uitsluiten niet in de christelijke traditie staan (dus niet zo orthodox zijn als ze beweren) of fundamentalistische ongelovigen zijn. Zij zijn het die zo hard schreeuwen. De meeste theologen en gelovigen hoor je er niet over, omdat ze simpelweg helemaal geen problemen hebben met evolutie.
Docu gemist? Klik dan HIER.
Ik heb de documentaire gezien, maar vond het erg biased naar een verzoeningspoging tussen christendom en evolutie. Een paar opmerkingen:
Er zit een verschil tussen (bepaalde delen van) Genesis letterlijk lezen en het opvatten als een wetenschapsboek. Het eerste is heel gebruikelijk geweest in de christelijke traditie, het laatste in veel mindere mate.
Dat alle kerkvaders Genesis puur allegorisch lazen is simpelweg niet waar. Een aantal grote kerkvaders hebben de ouderdom van de wereld berekend aan de hand van Genesis, en dat vereist een letterlijke lezing. Ook denk ik dat geen of zeer weinig van de kerkvaders twijfelden aan het historisch bestaan van Adam en Eva als eerste mensen en de historische realiteit van de zondeval. Beide zijn onhoudbaar gebleken door de evolutiebiologie. Ook Augustinus, die hier altijd ten tonele wordt gevoerd als iemand die Genesis niet letterlijk las, geloofde in een historische zondeval en verzette zich op grond van de Schrift expliciet tegen een zeer oude aarde (in De Civitate Dei). Waarom wordt dit nooit genoemd?
Dat Darwin niet meer in God kon geloven alleen door de dood van zijn dochter kwam, en in het geheel niet door zijn opvattingen over evolutie, geloof ik niet. Darwin schreef hierover aan Asa Gray: “I cannot persuade myself that a beneficent and omnipotent God would have designedly created the Ichneumonidae with the express intention of their feeding within the living bodies of Caterpillars, or that a cat should play with mice.” Darwin had dondersgoed door wat een gruwelijk proces evolutie door natuurlijke selectie is, en dat dit lastig te rijmen is met een almachtige en algoede God. Waarom wordt dit niet vermeld? Ook de presentator gaat helemaal niet in op deze netelige kwestie, terwijl het m.i. één van de grootse problemen is voor een verzoeningspoging.
De presentator doet alsof het uiterst lastig verenigbaar zijn van (de christelijke conceptie van) God en evolutie afhangt van het idee van zelfzuchtige genen. Dat doet het niet.
Conway Moris’ opvatting dat de evolutiebiologie onvolledig is deel ik, maar dat dit daardoor ruimte open zou laten voor God zie ik daar niet uit volgen. Convergente evolutie, zoals het hebben van muziek, wijst niet op een platonistische Vormenwereld, zoals Conway Morris lijkt te suggereren, maar kun je volgens mij prima naturalistisch verklaren.
Ik heb al eens eerder verwezen naar dit stuk van theoloog Prof. dr. Mart-Jan Paul. Ook hij schrijft heel duidelijk dat een historische lezing (en dat bedoel ik wanneer ik “letterlijk” schrijf) heel gebruikelijk was onder de kerkvaders, in tegenstelling tot wat in de documentaire beweerd wordt.
“In de tijd van de kerkvaders was de leeftijd van de aarde een zeer belangrijk punt.17 Zij gaven uiteraard de voorrang aan de theologische betekenis van de schepping, maar stelden nadrukkelijk dat de aarde niet ouder was dan 6000 jaar. Zij lieten geen enkele ruimte voor theorieën over een ‘oude aarde’.”
“In dit alles komt naar voren dat de kerkvaders Gen.1 in veel opzichten historisch lazen, maar dat ze er ook een boodschap met ruimere reikwijdte in zagen. Een ‘theologisch lezen’ stond niet in tegenspraak met een opvatting dat hier een vorm van geschiedenis beschreven staat. Verder is de sterke oppositie opvallend tegen het naturalisme van de wetenschap van hun dagen. Ze bestrijden de naturalistische kosmogonieën, waarin de aarde zeer oud is of zelfs eeuwig. Alle beleden ze een jonge aarde.”
Bart,
Jij hebt het over die documentaire als “biased”, maar jij bent ook net zo bevooroordeeld, in die zin dat jij iemand als Paul neemt als een autoriteit op het gebied van de kerkvaders. Paul mag “prof.dr.” voor zijn naam hebben staan, maar als je even googlet, dan zie je uit wat voor hoek hij komt. Hij is hoogleraar Oude Testament aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven (niet de KU Leuven, maar de extreem behoudende evangelicale opleiding). Dat hij in Drachten was uitgenodigd om bij de extreme club van Bottenbley te spreken moet genoeg zijn. Het is absoluut geen gerenommeerde theoloog. Zijn interpretatie van de kerkvaders neem ik dus helemaal niet serieus. Ik zeg niet dat ik een expert ben op het gebied van de kerkvaders, maar wel dat Paul zich niet houdt aan maatstaven van wetenschappelijkheid die gelden in de theologie en daarom niet als autoriteit gezien wordt. Dat jij hem als zodanig wel behandelt komt omdat hij precies het gelovige verhaal vertelt wat jou zo goed van pas komt. Jij maakt van hem een stroman.
Ongeacht wat je van de geloofwaardigheid van Mart-Jan Paul vindt (ik beschouw hem ook niet als autoriteit, maar vind wel dat hij hier een goed punt heeft), wat hij schrijft is gewoon na te trekken. Ik heb dat ook gedaan voor mijn stuk over theïstische evolutie, de werken van de kerkvaders staan allemaal online. Lees bijvoorbeeld zelf wat Augustinus schrijft over de ouderdom van de aarde:
“Fallunt eos etiam quaedam mendacissimae litterae, quas perhibent in historia temporum multa annorum milia continere, cum ex litteris sacris ab institutione hominis nondum completa annorum sex milia computemus.” (De Civitate Dei, boek XII, hoofdstuk XI).
Ook beschouwde Augustinus het bestaan van A&E en de zondeval als historie, zie daarvoor o.a. hoofdstuk 3 uit “The Cambridge Companion to Augustine”. Het beeld dat van Augustinus wordt geschetst, dat hij geen enkele moeite met evolutie gehad zou hebben, klopt dus gewoon niet.
Ik heb nog even verder gezocht naar wat verder in de joodse traditie werd gedacht over de historiciteit van Adam en Eva. In het lemma “Adam” staat in de Encyclopaedia Judaica: “In Hellenistic and medieval Jewish philosophy Adam is often regarded as a prototype of mankind, and Genesis 2:8–3:24, interpreted as an allegory on the human condition. In spite of their predominant interest in the allegorical interpretation of the creation of Adam and his stay in the Garden of Eden, most Jewish philosophers appear to accept the historicity of the biblical account. For them the biblical story of Adam has both a literal and allegorical meaning.” Presentator Cunningham haalt alleen Philo aan, maar dat is dus juist een buitenbeentje wat dit betreft! Ook hierin is de documentaire dus biased.
“Dat alle kerkvaders Genesis puur allegorisch lazen is simpelweg niet waar.”
Ik heb de documentaire niet gezien, maar kan me niet voorstellen dat dat zal zijn beweerd, noch dat TS dat hier bedoelde. Ik neem aan dat de bewering luidde dat de aangehaalde kerkvaders – in ieder geval dus Augustinus (en zeker Origenes zal wel genoemd zijn?) – inzagen dat bepáálde verhalen of delen daarvan alleen allegorisch bedoeld konden zijn en dat zij dús, met díe instelling, bij voortschrijdend wetenschappelijk inzicht geen moeite zouden hebben om dat van méér verhalen aan te nemen.
Bernard, het wordt toch echt gezegd, 9 min. 20 (in mijn versie):
“Reading Genesis as myth and metaphor is not a modern trend, this has always been the mainstream view, this is orthodoxy. We see it clearly in one of the most influential thinkers in all of Christian history: saint Augustine.”
Bart, het is niet óf het één, óf het ander. Zoals je zelf al de EJ citeert: “For them the biblical story of Adam has both a literal and allegorical meaning.”
Origenes en Augustinus zijn héél duidelijk in hun afwijzing van met wetenschappelijke kennis in tegenspraak zijnde bijbelse beschrijvingen. “‘Wie kan zo onnozel zijn om te denken dat God een paradijs plantte in Eden in het oosten net als een menselijke tuinder, en dat hij in die tuin een zichtbare, tastbare levensboom schiep, die je het leven schonk door het fruit ervan met je tanden te proeven” etc., schreef b.v. Origenes.
Dat hij en Augustinus daarnáást wellicht aannamen dat A&E óók historische figuren waren, doet niets af aan hun grondhouding. Hoe zouden ze ook anders hebben kunnen weten of denken? Of ga je hen verwijten dat ze Darwin nog niet gelezen hadden?
Creationisme is een uitvinding van ná, niet van vóór Darwin.
Dit was inderdaad het soort documentaire dat de Nederlandse TV node mist. En als iemand van de hele bende zendgemachtigden op het goede idee zou komen dit te willen uitzenden, wordt het na half twaalf ‘s avonds, in plaats van op 7 uur ‘s avonds (UK tijd).
De presentator / samensteller ging te kort door de bocht door het ultra-idee van de zelfzuchtige genen gelijk te schakelen met atheisme: dat hangt niet noodzakelijk aan elkaar, maar door de persoon van Richard Dawkins.
Ik wist trouwens niet dat iemand de memen serieus genomen had: het leek altijd alleen maar een leuk after-dinner idee.
Conway Morris legt zijn ideeen uit in Life’s Solution. Er zitten interessante punten in: als je begint met zenuwgeleiding en reacties op prikkels uit de buitenwereld, volgt daaruit dan dat intelligentie en bewustzijn ooit ergens moeten ontstaan? Lijkt me zinnig om te betogen. Of uit het betoog ook volgt dat die intelligentie de vorm van mensen moet aannemen, zoals SC schijn te denken, is meer twijfelachtig.
Ik heb redelijk wat studie gemaakt van de kerkvaders en Genesis. Bart Klink heeft gelijk als hij zegt dat de kerkvaders vooral Gen 2-3 lazen als een historisch verslag (wat niet betekent dat ze alle of zelfs de meeste details letterlijk namen – hun betekenis van ‘letterlijk’ spoort niet geheel met de onze). Interessant is overigens dat zowel Augustinus als Basilius geen moeite hebben met de doden en gedood worden in het dierenrijk voor de zondeval.
Bij Gen 1 kiezen meer kerkvaders voor een symbolischer lijn. Origenes, Basilius, Augustinus lazen het in elk geval niet als een letterlijke beschrijving, maar eerder als een mysterie, dat niet zozeer leidde tot informatie als wel tot transformatie. De schepping is principieel onbegrijpelijk.
Blijft natuurlijk de kwestie dat hun vragen niet de onze waren (of slechts zijdelings). Het ging hen vooral om de schepping uit het niets. In mei a.s. publiceren een collega (patristicus) en ik een artikel over de kerkvaders en Gen 1 in Wapenveld.