
De theoloog Harry Smit is naar eigen schrijven al vele jaren geboeid door de Talmoed. Dit is de mondeling overgeleverde joodse wet, die na de schriftelijk overgeleverde wet (oftewel de Thora) is ontstaan. De Talmoed bestaat uit rabbijnse discussies en commentaren op de Thora. Maar die discussies zijn vaak opgesteld in de vorm van verhalen waarin soms legendarische personen voorkomen. Wat Smit nu gedaan heeft, is uit de Talmoed verhalen opduikelen waarin vrouwen een belangrijke rol spelen en soms zelfs de hoofdrol. En dat levert een geweldig boek op.
Vaak is het idee dat religies als jodendom en christendom vooral in het verleden nogal laatdunkend hebben gedaan over vrouwen. In het algemeen mag daar een kern van waarheid in zitten. In het christendom zijn vrouwen niet zelden ondergeschikt aan mannen gezien. Bovendien waren het mannen die de agenda bepaalden. Maar als je wat beter inzoomt, lijkt het toch wat genuanceerder te liggen. Zo herinner ik me van mijn theologiestudie nog de verhalen uit ‘apocriefe evangeliën’ waarin vrouwen een zeer belangrijke rol speelden. Harry Smit laat zien dat die nuance zeker ook geldt voor de joodse Talmoed. Natuurlijk, ook de Talmoed is overwegend een mannenwereld, maar al lezend merkte Smit dat de Talmoed wel degelijk ook een verrassend beeld geeft van vrouwen.
In Een sterke vrouw (de titel refereert naar Spreuken 31:10) presenteert Smit zeventien vrouwen die in de Talmoed een bijzondere rol spelen. Het zijn portretten van vrouwen,
soms met naam en toenaam, maar soms ook zonder hun namen. Sommige vrouwen worden aangeduid met “de vrouw van…” of “de dochter van…”. Maar stuk voor stuk merk je dat het gaat om ‘sterke vrouwen’ naast hun vaak bekende en geleerde mannen. Sterk in wijsheid, in vrijgevigheid, in bijzondere krachten, in zelfbewustzijn en in vele andere zaken. Dat patroon vertelt iets over het leven van mensen, ook vandaag.
Zo vertelt Smit over Beruria, de dochter van de zeer geleerde rabbi Hananiah ben Teradion en de vrouw van rabbi Meïr. Zij blijkt een enorme kennis van de joodse wet te hebben. Op een dag zijn er ‘hooligans’ in de buurt van Rabbi Meïr, waar hij bang voor is. De rabbi bidt tot God om de dood van de hooligans. Beruria hoort hem bidden en leest hem de les. Denkt Meïr werkelijk dat de wereld beter wordt als de goddelozen dood zijn? Zou het niet veel beter zijn als goddelozen hun fouten inzien en zich bekeren? ‘Men moet bidden om een einde te maken aan hun overtredingen, niet om de ondergang van de overtreders zelf’, zegt ze (26). Haar man, rabbi Meïr, ziet haar wijsheid, ‘en hij bad voor hen, en ze bekeerden zich’.
Of neem het verhaal van Rachel, de geliefde van de beroemde rabbi Akiva. Een zeer zelfstandige vrouw die Akiva ontmoet, toen hij nog een herder was. Maar zij ziet iets in hem. Ze stapt op hem af en zegt: ‘Als ik mezelf met je verloof, ga je dan naar de studiezaal om Thora te leren?’ Hij zegt ja, ze verloven zich in het geheim en hij vertrekt om te studeren. Haar vader ontdekt hun verbond en woedend onterft hij haar. Akiva zit twaalf jaar te studeren, en zij wacht in armoede. Hij komt terug naar huis met 12.000 studenten (een teken van zijn succes). Onderweg hoort hij een oude man aan Rachel de vraag stellen hoe lang zij al het leven van een weduwe leidt. En zij antwoordt: ‘Als hij naar me zou luisteren, zou hij nog twaalf jaar zitten en studeren’. En dus gaat Akiva terug en studeert nóg eens twaalf jaar. Hij komt terug met 24.000 studenten. Rachel hoort dit en gaat naar hem toe om hem te begroeten. Ze is zo arm dat haar kleren als losse draden om haar lichaam hangen. Ze valt voor hem neer om zijn voeten te kussen. Zijn bedienden willen haar wegtrekken, maar hij herkent haar en zegt: ‘Laat haar met rust, aangezien mijn Thora-kennis en die van jullie eigenlijk van haar is’.
Er zijn verschillende versies en aanvullingen van dit verhaal in de Talmoed te vinden, die Smit ook allemaal bespreekt en waaruit blijkt wat voor een enorme statuur Rachel in de Talmoed heeft gekregen.
Dit zijn twee voorbeelden, het boek staat vol van verhalen over Choma, Judith, Charuta, een prostituee, de vrouw van Mar Ukva, de vrouw van Abba Chilkija, of de dochter van Rabbi Akiva. De verhalen gaan allemaal over het dagelijkse leven, over rijkdom en armoede, over lichamelijke liefde en verlangen, seksualiteit, over normen en waarden, morele grenzen en integriteit, liefdadigheid, wijsheid en geloof. Sommige verhalen lees je met rode oortjes, als vertellingen uit Duizend-en-een-nacht, zoals wanneer Charuta haar ietwat al te vrome man verleidt door zich voor te doen als een prostituee, of wanneer een student van rabbi Chiyya een van de rijkste Romeinse callgirls bezoekt en door zijn eigen heilige kleding wordt geslagen. Het zijn stuk voor stuk schitterende verhalen die door Smit op boeiende wijze worden verteld.
Dat doet Smit door in ieder hoofdstuk eerst iets van de achtergrond te vertellen van de vrouw, vervolgens het verhaal te vertellen door eerst de versie uit de Talmoed weer te geven (inclusief het Hebreeuwse origineel), en daar vervolgens een commentaar op te geven. Dat commentaar is verhelderend omdat voor een goed begrip van de verhalen (die vaak een clou hebben) een behoorlijke kennis van joodse gebruiken en wetten nodig is. Maar Smit weet het uit te leggen op een manier die de verhaallijn niet verstoort. Smit legt het allemaal glashelder uit, waardoor de verhalen gaan leven. Hij schrijft bovendien bijzonder prettig, bij vlagen meeslepend.
Een boek als dit kan op zoveel manieren gelezen worden. Als bron van prachtige joodse legenden en verhalen of als studie van de positie van de vrouw in het vroege jodendom. Je hoeft niet gelovig of religieus te zijn om de verhalen in dit boek te kunnen waarderen. De verhalen spelen weliswaar in een religieuze setting – het jodendom – maar gaan vooral over rol van liefde en wijsheid in de dagelijkse gang van zaken. Verhalen dus die over dezelfde zaken gaan waarover ook nu nog iedere dag romans worden geschreven.
Een sterke vrouw: Portretten van vrouwen in de talmoed.
Harry Smit.
Van Warven, 2020. Paperback. 204 pp.
ISBN 9789493175273. € 19,95
Vind je mijn blogs de moeite waard? Zo ja, zou je dan misschien een kleine bijdrage willen overwegen?
Mijn weblog bestaat al sinds 2005. Met veel plezier schrijf ik in mijn eigen tijd en op eigen kosten recensies en andere blogbijdragen. Echter, de kosten van o.a. webhosting lopen ieder jaar verder op. Donaties stellen me in staat om content te plaatsen en nieuwe initiatieven te ontwikkelen.
Mocht je willen doneren, dan kan dat hier: https://tasmedes.nl/doneren/
Alvast ontzettend bedankt voor je steun!
– – Taede Smedes
Taede, een actueel thema!
gezien die situatie in Turkije waar de klok weer een paar honderd (duizend?) jaar wordt terug gedraaid: “Turkije stapt uit Istanbul-verdrag, dat geweld tegen vrouwen bestrijdt”
https://nos.nl/artikel/2373347-turkije-stapt-uit-istanbul-verdrag-dat-geweld-tegen-vrouwen-bestrijdt.html