Alain de Botton en zijn utopische visie op het nieuws (boekbespreking)

Alain de Botton – ik ben er nog altijd niet helemaal uit wat ik van hem en zijn boeken moet vinden. Is hij een filosoof of iemand die filosofisch getinte zelfhulpboekjes schrijft? Regelmatig kom je zijn naam op de pagina’s van Filosofie Magazine tegen, maar in zijn eigen Engeland lijkt hij veel minder geliefd en beschouwen veel filosofen zijn doen en laten met dédain.

Maar misschien heeft het ook iets te maken met de jaloezie van de gevestigde academische filosofie, die het veel minder goed lijkt te doen dan de populaire filosofie die je zelfs op luchthavens kunt aanschaffen – een plek waar ook De Bottons boeken gretig aftrek vinden. Onlangs stuurde Uitgeverij Atlas Contact mij De Bottons nieuwste boek Het nieuws: Een gebruiksaanwijzing toe, voor een bespreking op dit blog. Is dit boek wat?

Ook Het nieuws is, net als de andere boeken van De Botton, weer een vlot lezend werkje. Nergens wordt het heel ingewikkeld en wie een krantenartikel kan volgen, kan ook de essays in dit boek van a tot z volgen. Want dat zijn het: essays. Er staan weliswaar acht hoofdstukken in de inhoudsopgave vermeld, maar die zijn onderverdeeld in kleinere essays, die weer in genummerde delen zijn opgeknipt. Een boek om fragmentarisch te lezen, hap-snap, een boek voor de moderne, zappende mens.

Plek van religie

En die zappende mens neemt ook het nieuws tot zich. Volgens De Botton heeft het nieuws in onze samenleving – zoals Hegel al voorspelde – de plek van religie ingenomen: “In de ontwikkelde economieën neemt het nieuws nu een positie in die minimaal even machtig is als de positie die vroeger door religie werd bezet” (12). Het nieuws is niet alleen zo’n beetje de meest invloedrijke factor in onze samenleving, maar bovendien de meest vormende. En daar ligt voor De Botton het probleem: “Moderne samenlevingen leggen wel veel nadruk op scholing en vorming, maar laten na om verreweg het invloedrijkste middel waarmee de bevolking wordt gevormd tegen het licht te houden” (13).

Utopische dimensie

Dus neemt De Botton zich voor om in dit boek “het nieuws” (die term wordt opzettelijk vaag gehouden, maar omvat nieuwsorganisaties, radio, tv, internet, drukpers, etc.) kritisch te analyseren en te duiden, de invloed ervan op onze samenleving en onze psyche te peilen, én – hier komt de utopische dimensie van dit boek in het licht – de vraag te stellen “wat nieuws momenteel is; het [boek] probeert zich ook voor te stellen wat het ooit zou kunnen worden” (17).

De terreinen die De Botton beschrijft zijn de politiek, het wereldnieuws, economisch nieuws, nieuws over celebrities, rampen en ongelukken, en nieuws dat te maken heeft met consumptie (techniek, mode, kunst, cultuur). Hij beschrijft hoe dit nieuws bij ons binnenkomt, wat het met ons doet, hoe het ons beeld van de werkelijkheid en van onszelf beïnvloedt. De Bottons analyse stemt tot nadenken. Met rake observaties, geïllustreerd in woord (citaten uit kranten) en beeld (foto’s).

Realiteit

De nadruk bij De Botton ligt op de realiteit van het nieuws: de snelheid, de felheid, het opportunisme, de kortzichtigheid, het effectbejag, en vooral de nadruk op het negatieve en deprimerende ten koste van het opbouwende en verheffende. Af en toe had ik de indruk dat De Botton toch vooral de Britse nieuwsmedia op het oog heeft (die naar mijn idee soms toch wat harder opereren dan we in Nederland gewend zijn), en dat zijn beschrijving toch iets minder van toepassing is op de Nederlandse situatie. Met name wanneer hij schrijft dat “het kenmerkende journalistieke middel [dat] van de vernedering” is (66) of de wijze waarop het nieuws met beroemdheden omgaat of verslag doet van ongelukken (met alle bloederige details) doet toch vaak wat on-Nederlands aan. Maar toch: herkenbaar.

Controverse

Het controversiële punt van het boek ligt in het alternatief dat De Botton schetst. Want waar we meestal het realisme van het nieuws accepteren als gegeven, daar ziet De Botton het toch anders. Zoals gezegd, het boek heeft een sterk utopische trek. Waar het nieuws vooral het negatieve en deprimerende van alledag benadrukt, in de selectie van nieuwsfeiten, maar ook in de beschrijving ervan, daar ziet De Botton een schone taak voor de nieuwsmedia om het nieuws in dienst te stellen van de opbouw van de samenleving, om een verheffend perspectief te bieden, dat de lezer sterkt, opbouwt en vooral positief in het leven doet staan.

Zo ziet De Botton de taak van het politieke nieuws vooral als een medium om de burgers te verbroederen, kritisch te maken jegens machtsmisbruik en uitbuiting van overheden, en trots op de samenleving. Wereldnieuws zou juist onze neiging tot provincialisme in perspectief moeten zetten. Celebritynieuws zou tot taak moeten hebben om celebrities als rolmodellen, voorbeelden die de individuele mens uitdagen om ook de eigen talenten te ontwikkelen. Rampennieuws zou ons perspectief op de eindigheid en de waardering voor het hier en nu moeten ondersteunen.

Cynisme

Met andere woorden, dit boek wil de lezer kritisch aan het denken zetten over de manier waarop huidige nieuwsmedia ons allerlei nieuws als feit voorschotelen, en tegelijkertijd aan de lezer en aan de media een spiegel voorhouden van hoe het wellicht anders kan.

Is dat laatste realistisch? Ik weet het niet. Onze samenleving is uiterst cynisch, en dat cynisme komt ook terug in veel nieuwsmedia. Hoe buig je dat cynisme om naar iets positiefs en opbouwends? Maar goed, dromen mag natuurlijk. En De Botton lijkt zo’n dromer te zijn, nog niet zozeer een optimist (hij zegt nergens dat zijn utopische visie ook zal uitkomen, hooguit schetst hij een mogelijk anders perspectief), maar wel iemand met een visie ten aanzien van hoe het beter kan of zelfs moet.

Daar kun je natuurlijk cynisch over doen. Maar toch zit er wel iets in. De Botton heeft gelijk als hij stelt dat het nieuws een vormende werking heeft op de geesten van wereldburgers. De wereld is voor veel mensen zoals de kranten die beschrijven. En we weten dat in zo’n geval framing veel uitmaakt: de woorden die je gebruikt om iets te beschrijven zorgen ervoor dat je op een bepaalde manier over iets gaat denken, zoals wanneer je asielzoekers als “economische vluchteling” of als “gelukszoekers” beschrijft. Het cynisme dat in onze samenleving heerst, sijpelt ook vaak door in de berichtgeving.

Een visie

Je kunt dus van De Botton vinden wat je wilt, maar hij heeft een boek geschreven voor nieuwsgierige, mondige burgers, én voor aanstaande journalisten die wellicht nog vol idealen zitten. Een boek dat dus verplichte kost zou moeten zijn voor eerstejaars studenten journalistiek. Om hen aan het nadenken te zetten over hun eigen, individuele verantwoordelijkheid als aankomende journalist.

Een visie dus niet alleen op het nieuws, maar ook een waar journalisten zelf over na kunnen denken. Wat is hun taak of opdracht in deze samenleving? Het weer op korte termijn, daar kunnen we niet veel aan veranderen, dat hebben we te nemen zoals het komt. Maar misschien dat het nieuws wel kan bijdragen om het klimaat van de samenleving in positieve zin te veranderen. De Botton geeft met zijn boek aan de discussie daarover een interessante en lezenswaardige aanzet.

Alain de Botton, Het nieuws: Een gebruiksaanwijzing.
(Vert. Harry Pallemans.) Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas Contact 2014.
ISBN 9789045025469, 272 pp., € 18,99.

(Bericht aan uitgevers: Mocht u boeken hebben waarvan u denkt dat die voor de lezers van dit blog – over 2013 waren dat meer dan 100.000 unieke bezoekers – interessant zijn, dan kunt u contact met mij opnemen.)

3 gedachten over “Alain de Botton en zijn utopische visie op het nieuws (boekbespreking)”

  1. “De nadruk bij De Botton ligt op de realiteit van het nieuws: de snelheid, de felheid, het opportunisme, de kortzichtigheid, het effectbejag, en vooral de nadruk op het negatieve en deprimerende ten koste van het opbouwende en verheffende.”

    In 1996 probeerde het Eindhovens Dagblad 1 keer in een bijlage alleen “goed nieuws” te brengen in plaats van het gebruikelijke negatieve nieuws.

    Harry Lockefeer, oud-hoofdredacteur van De Volkskrant en hoogleraar journalistiek aan de rijksuniversiteit Groningen, zag er weinig in : “Wie alleen goed nieuws in krant wil vraagt om een wereld die niet bestaat”

    http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/archief/article/detail/2713855/1996/10/19/Wie-alleen-goed-nieuws-in-krant-wil-vraagt-om-een-wereld-die-niet-bestaat.dhtml

  2. Beste Taede,

    Voor sommige gepromoveerden (theoloog/ filosoof) zou je een nieuw, redelijk betaald min of meer vast nieuw ‘vak’ wensen, zoals ‘boekbespreker’ naar analogie van de ‘vaste’ ‘tv-recensent’, naast het schrijven van eigen ‘populaire’ boeken, die ook ‘voldoende’ opleveren voor een jonge vader. (Naar Fransiscus.)

    Als pensionado heb ik makkelijk lullen, even gemakkelijk als wat ik hier de Botton zou kunnen zien (subjectieve waarneming zoals van de filosoof uiteindelijke echt mag) beweren.

    Als baan (rol) zoekende jonge vader zou je misschien beter niet zeggen: ” Ook Het nieuws is, net als de andere boeken van De Botton, weer een vlot lezend werkje”. Het venijn in de taal zit in het kiezen van het woord ‘werkje’.

    Want dat zal het wel zijn: “En die zappende mens neemt ook het nieuws tot zich. Volgens De Botton heeft het nieuws in onze samenleving – zoals Hegel al voorspelde – de plek van religie ingenomen: “In de ontwikkelde economieën neemt het nieuws nu een positie in die minimaal even machtig is als de positie die vroeger door religie werd bezet” (12).”

    Tja, ik zou denken dat ‘voetbal’ de ‘nieuwe’ religie is, met een zeer ‘integrerend’ effect bovendien! En dat je dan ‘wijsheidsgewijs’ een heel eind zou kunnen komen…

    Mijn zorg is eerder: hoe krijg je een ‘getalenteerd’ mens als TS weer aan het werk in de Juppiler-divisie? Een sollicitatie-training volgen, die hem zijn ‘eer’ te na zal zijn! Maar wel doen, Taede! Een leraarschap als dat van JR moet toch mogelijk zijn? En er zijn beroemde voorbeelden van ‘succes’ in de avonduren. Twitter gewijs of Linked-in gewijs wordt het alvast nooit wat. A humble job (Job) verstevigt het zelfvertrouwen, zolang je je niet naar de Ardennen laat sturen door de bijgeschoolde MBO ‘er in het een of het ander, in jouw geval. De Here here grijpt nooit persoonlijk in, dat weet je toch? De menselijke maat betekent ook: enige onderwerping aan dwaze anderen!

    Van de Botton word ik verder weinig wijzer dan van elke journalist in de krant. Obama en Poetin: vertegenwoordigers van het Nieuws! Enzovoort. Groet, en het beste met je.

Reacties zijn gesloten.